به زبان آدمیزاد

آدمیزاد وقتی قلم به‌دست گرفت تا قراردادی با همسایه، شهادت‌نامه‌ای برای خویشاوند، تظلمی به کدخدا، یا عریضه‌ای به عدلیه بنویسد، ناگهان ترمزِ احساسات طبیعی‌اش را کشید و در انتخاب کلمات و عبارات احتیاط کرد تا دسته‌گلی به آب ندهد. از صراحت چون خیری ندیده بود کم‌کم به دوپهلونویسی و درازنویسی و لاجرم به مُهمل‌نگاری رو آورد…. بعدها کاتبان قاجاری انواع تکنیک‌های شکسته‌نویسی و ابراز عبودیت و جان‌نثاری را هم ابداع کردند؛ به مخده‌هاشان تکیه دادند و با هزار کرشمهٔ قلم تا می‌توانستند صنعت به‌کار بردند و با الفاظ ثقیل عبارت‌پردازی کردند و سرانجام مطنطن‌نویسی را به اوج کمال رساندند – اما بزرگ‌ترین دستاوردشان در سیر تکامل نثر دیوانی این بود که توانستند، به زبان فاخر و با خط شکسته‌نستعلیق، سالیان سال همچنان مهمل بنویسند…. عریضه‌نویسانی که جلو عدلیه بساط پهن کرده بودند تا چند دهه کارشان فقط نوشتن مهملات بود اما بعداً، با ورود ماشین تحریر به صحنه، به تایپ‌کردن مهملات تبدیل شد…. اختراع خودکار نقطهٔ عطفی در تاریخ تحولات نثر فارسیِ اداره‌جاتی بود. قبل از ظهور این وسیله، کارمندان اولیه قلم‌شان را در لیقهٔ دوات فرو می‌بردند و، بسیار پاکیزه و با طمأنینه، مهمل می‌نوشتند؛ اما خودکار سرعت نوشتن مهملات را چندین بار افزایش داد و بی‌گمان در شکل‌گیری مکاتب امروزی مهمل‌نویسی و شلخته‌نگاری نقش با اهمیتی ایفا کرد….