گمشدن تاریخ در غبار بیتوجهی؛ چرا «مدرسهپژوهی» یک زنگ خطر برای فرهنگ ماست؟
فهرست مطالب
فاجعهای به نام «فقدان انضباط آرشیوی» در ایران
جامعه زنده است؛ حتی زیر سایه مافیاهای مالی
اصلاح یک باور غلط؛ تجدد از رضاشاه شروع نشد!
فریاد نویسنده؛ وقتی بودجه هست، اما دغدغه نیست
چرا سالنامههای مدارس گنجینه ملی هستند؟
در این متن خواهیم خواند
۱. فاجعهای به نام «فقدان انضباط آرشیوی» در ایران
یکی از تکاندهندهترین بحثهای این نشست، هشداری بود که مجید جلیسه، پژوهشگر فرهنگی، درباره وضعیت اسناد در ایران داد. او معتقد است که بزرگترین بحران ما، فقدان انضباط آرشیوی است.
جالب است بدانید در حالی که ما هنوز منابع چاپی خود را سامان ندادهایم و وای به حالمان برای منابع الکترونیک ، موزهای در اتریش از سال ۱۸۶۲ میلادی (حدود ۱۶۰ سال پیش) شروع به جمعآوری کاتالوگها و اعلانها کرده است. این مقایسه دردناک نشان میدهد که وقتی پژوهشگران ما به سراغ آرشیوها میروند، اغلب با درهای بسته یا انبوهی از مدارک نامنظم روبهرو میشوند.
۲. جامعه زنده است؛ حتی زیر سایه مافیاهای مالی
دکتر مقصود فراستخواه، جامعهشناس برجسته، در این نشست نگاهی امیدوارانه اما انتقادی داشت. او با اشاره به نظریه «واکینگ سیتی» (شهر رونده)، بیان کرد که با وجود قدرت مافیاهای مالی و اینکه ما در یک زیرساخت اقتصادی شبیه به بردهداری نوین زندگی میکنیم، جامعه همچنان زنده است و مردم نفس میکشند.
فراستخواه معتقد است ضعف اصلی کشور در این است که خیرِ نظامهای اجتماعی با آموزش پیوند نخورده است. او تأکید کرد که اگرچه سیستمها دچار ناشنوایی سیستماتیک شدهاند، اما مردم خرد تاریخی خود را حفظ کردهاند و کارهایی مانند کتاب «مدرسهپژوهی»، این خرد پنهان را آشکار میکند.
۳. اصلاح یک باور غلط؛ تجدد از رضاشاه شروع نشد!
بسیاری تصور میکنند که مدارس مدرن و نظم آموزشی در ایران از دوره رضاشاه آغاز شده است. اما حجتالاسلام رسول جعفریان، استاد تاریخ، در این نشست این باور را به چالش کشید. او با استناد به اسناد تاریخی نشان داد که هسته اصلی نهادهای آموزشی از نیمه دوم دولت ناصرالدینشاه و دوره مظفرالدینشاه شکل گرفته است. در واقع، مظفرالدینشاه کسی بود که هم مدارس ملی را فعال کرد و هم عدل مظفری را بنیان گذاشت. این نگاه تاریخی به ما یادآوری میکند که «جنبش مدرسه» در ایران ریشههایی عمیقتر از آنچه فکر میکنیم دارد.
این جمله، عمق فاجعهای را نشان میدهد که در آن مدیران آموزشی حتی تجربه ۱۰۰ ساله شغل خود را مطالعه نکردهاند.
۵. چرا سالنامههای مدارس گنجینه ملی هستند؟
شاید بپرسید چرا سالنامههای قدیمی مدارس اینقدر مهم هستند؟ رسول جعفریان ۶ دلیل حیاتی برای اهمیت آنها برشمرد که خلاصه آن چنین است:
حافظه نهادی: ثبت وقایع برای جلوگیری از فراموشی.
شفافیت: گزارشدهی دقیق به والدین و جامعه.
هویت: ایجاد حس تعلق و «ما بودن» در میان دانشآموزان.
تمرین پژوهش: دانشآموزان با نوشتن در این سالنامهها، نویسندگی را تمرین میکردند.
منبع آماری: حفظ اطلاعاتی که امروز برای تاریخنگاران طلاست.
جمعبندی
علی دهباشی، مدیر مجله بخارا، در پایان این نشست تأکید کرد که چنین کتابی باید ۲۰ هزار تیراژ داشته باشد و در تمام مدارس کشور نگهداری شود. کتاب «مدرسهپژوهی» که توسط انتشارات طه منتشر شده، تنها یک کتاب نیست؛ بلکه تلاشی برای زنده نگه داشتن هویت ماست. اگر ما تاریخ مدارس خود را فراموش کنیم، در واقع خودمان را فراموش کردهایم. همانطور که در این نشست تأکید شد، جامعه زنده است و این ماییم که باید با حمایت از چنین آثار ارزشمندی، اجازه ندهیم غبار فراموشی بر چهره فرهنگمان بنشیند.
