سپیده دمان فلسفه‌ی تاریخ بورژوایی

سپیده‌دمان فلسفهٔ تاریخ بورژوایی، که همزمان با انتصاب هورکهایمر به ریاست مؤسسهٔ تحقیقات اجتماعی فرانکفورت نوشته شده (۱۹۳۰)، آزمایشگاهی بود برای آشکارشدن «نظریهٔ انتقادی» در پگاه زایش آن. هورکهایمر با ماکیاولی، هابز، یوتوپیاپردازان بزرگ دورهٔ رنسانس، ویکو و هگل تبادل‌نظر می‌کند. مسیری انتقادی که در پایان آن آشکار می‌شود که راه به‌سوی حقیقت، بخشی از حقیقت است. هورکهایمر به دور از بی‌طرفیِ تاریخمندی و خواست فروکاهندهٔ جامعه‌شناسیِ شناخت «به یک موضوع تاریخی نزدیک نمی‌شود مگر هنگامی که با آن چونان جوهر فرد (موناد) برخورد کند.» (والتر بنیامین). فلسفه نمی‌تواند به ایدئولوژی فروکاسته شود. سپیده‌دمان فلسفهٔ تاریخ بورژوایی، افزون بر افشای ابزارانگاری سیاسی – سیاست در مقام فن چیرگی بر انسان‌ها، در تداوم برنامهٔ غربیِ سلطه بر طبیعت – طرح تاریخ انتقادی عقل سیاسی را که از پیدایش دولت خودکامه جدایی‌ناپذیر است، ارائه می‌دهد. فراخوان به عمل، مایهٔ وحدت و توان این اثر است. هورکهایمر در همان حال که با متافیزیک و ذات‌های شیءوارهٔ حاصل آن – هستی، روح، طبیعت یا تاریخ – مبارزه می‌کند از هشداردادن در مورد «فروتنی اندیشه» و بردباری ایده‌آلیسم دمی بازنمی‌ایستد. «آن‌کس که شکیبایی در برابر رنج و مرگ را موعظه می‌کند، نباید از یاد ببرد که شکیبایی همگانی که رویاروی حرکت تاریخی می‌ایستد، دلیلی اساسی بر «ضرورت انتظارکشیدن» است. »